زمان آینده ساده:                                 :Gelecek zaman

 برای بیان زمانی است که در آینده انجام می شود است،یعنی درآینده گوینده قصد انجام آن را دارد.برای ساختن این فعل ابتدا مصدر را از ریشه فعل حذف کرده و سپس پسوند ecek- وacak- را (با توجه به هارمونی اصوات) به آن اضافه کرده و سپس پسوندهای فاعلی شش گانه را به آن اضافه می کنیم.این پسوندهای شش گانه عبارتند از:

                im   ım                  iz   ız 

               sin   sın                 siniz   sınız  

               tir   tır                   ler   lar

  Görmek:              مانند:                                                    دیدن   

Göreceğim                 خواهم دید               Göreceğiz            خواهیم دید 

Göreceksin                خواهی دید              Göreceksiniz        خواهید دید          

Görecek                     خواهد دید               Görecekler                     خواهند دید

  Almak:                                     گرفتن

  Alacağım               خواهم گرفت                Alacağız               خواهیم گرفت

  Alacaksın              خواهی گرفت               Alacaksınız           خواهید گرفت

  Alacak                   خواهد گرفت                Alacaklar             خواهند گرفت

حالت منفی زمان آینده ساده: برای ساختن این حالت مصدر را از ریشه منفی فعل حذف کرده پسوند ecek- (یا acak-) را به آن اضافه کرده و سپس زواید شش گانه را می آوریم.

* در این زمان معمولا ma به mı و me به mi تبدیل  می شود. گرچه فرم اول آنها نیز رایج می باشد. 

مانند:             نخواهد گرفت          Almayacak       نخواهد گرفت          Almıyacak

مانند:                                                      نیامدن                        : Gelmemek

    Gelmiyeceğim              نخواهم آمد             Gelmiyeceğiz           نخواهیم آمد

   Gelmiyeceksin              نخواهی آمد            Gelmiyeceksiniz      نخواهید آمد

   Gelmiyecek                   نخواهد آمد             Gelmiyecekler         نخواهند آمد

  Almamak:                          نگرفتن     

    Almıyacağım        نخواهم گرفت        Almıyacağız              نخواهیم گرفت

   Almıyacaksın        نخواهی گرفت        Almıyacaksınız          نخواهید گرفت

   Almıyacak             نخواهد گرفت        Almıyacaklar            نخواهند گرفت

حالت سوالی زمان آینده ساده: برای ساختن این حالت از mi (یا با توجه به هارمونی اصوات mı) استفاده می کنیم.

  Görmek:            مانند:                                                                دیدن   

  Görecek miyim?     خواهم دید؟     Görecek miyiz?          خواهیم دید؟             

Görecek misin?       خواهی دید؟     Görecek misiniz?        خواهید دید؟             

 Görecek mi?           خواهد دید؟     Görecekler mi?          خواهند دید؟

  Almak:                                   گرفتن

  Alacak mıyım?     خواهم گرفت؟         Alacak mıyız?             خواهیم گرفت؟

  Alacak mısın?      خواهی گرفت؟        Alacak mısınız?           خواهید گرفت؟

  Alacak mı            خواهد گرفت؟         Alacaklar mı?             خواهند گرفت؟

حالت سوالی منفی زمان آینده ساده: برای ساختن این حالت بعد از فعلهای صرف شده پسوند mi , mı و سپس زواید شش گانه مربوط را می آوریم.

  Görmemek:                      مانند:                                                  دیدن   

  Görmiyecek miyim?    نخواهم دید؟     Görmiyecek miyiz?      نخواهیم دید؟   

  Görmiyecek misin?    نخواهی دید؟      Görmiyecek misiniz?     نخواهید دید؟ 

  Görmiyecek mi?        نخواهد دید؟       Görmiyecekler mi?       نخواهند دید؟

  Almamak:                                گرفتن

  Almıyacak mıyım?   نخواهم گرفت؟      Almıyacak mıyız?     نخواهیم گرفت؟

  Almıyacak mısın?    نخواهی گرفت؟     Almıyacak mısınız?   نخواهید گرفت؟

  Almıyacak mı?        نخواهد گرفت؟      Almıyacaklar mı?      نخواهند گرفت؟

+ نوشته شده توسط محمدرضا شکرگزار در چهارشنبه نهم آبان 1386 و ساعت 11:0 بعد از ظهر | 8 نظر

زمان گذشته ساده:                                            Geçmiş kipi

 برای بیان زمانی است که در گذشته به طور کامل انجام شده است،آن هم در یک لحظه.برای ساختن این فعل ابتدا مصدر را از ریشه فعل حذف کرده و سپس پسوند di- (یا dı ,du,dü) را (با توجه به هارمونی اصوات) به آن اضافه می کنیم.

 Yemek:                                                                                       :مانند

    Yedim               خوردم                      Yedik                          خوردیم

    Yedin               خوردی                      Yediniz                         خوردید

   Yedi                    خورد                      Yediler                        خوردند

 * برای افعالی که ریشه آنها به f,s,t,k,ç,ş,h,p ختم می شوند پسوند di- (یا dı ,du,dü) به ti- (یا tı ,tu,tü) تبدیل می گردد و سپس زواید شش گانه برای صرف آورده می شود.

  مانند:                                                              رفتن                 :Gitmek

    Gittim               رفتم                      Gittik                         رفتیم

    Gittin               رفتی                      Gittiniz                       رفتید 

    Gitti                  رفت                      Gittiler                       رفتند

  صرف تعداد دیگری از افعال در زمان گذشته:

  Görmek:                                    دیدن

  Gördüm             دیدم                        Gördük            دیدیم                     

  Gördün             دیدی                        Gördünüz  دیدید                                

  Gördü                 دید                       Gördüler              دیدند

  Almak:                                     گرفتن

  Aldım                     گرفتم                     Aldık                          گرفتیم

  Aldın                     گرفتی                     Aldınız                        گرفتید

  Aldı                       گرفت                      Aldılar                        گرفتند

  Yapmak:                               انجام دادن

  Yaptım                       انجام دادم                    Yaptık                    انجام دادیم

  Yaptın                       انجام دادی                    Yaptınız                  انجام دادید

  Yaptı                           انجام داد                    Yaptılar                  انجام دادند

  Okumak:                                 خواندن

  Okudum                     خواندم                Okuduk                           خواندیم

  Okudun                      خواندی               Okudunuz                        خواندید

  Okudu                          خواند               Okudular                         خواندند

حالت منفی زمان گذشته ساده: برای ساختن این حالت مصدر را از ریشه منفی فعل حذف کرده پسوند di- (یا dı) را به آن اضافه کرده و سپس زواید شش گانه را می آوریم.

مانند:                                               

    نیامدن                                                                    : Gelmemek

    Gelmedim              نیامدم                       Gelmedik                          نیامدیم

   Gelmedin               نیامدی                       Gelmediniz                        نیامدید

   Gelmedi                   نیامد                       Gelmediler                        نیامدند

  Almamak:                             نگرفتن     

    Almadım              نگرفتم                       Almadık                          نگرفتیم

   Almadın               نگرفتی                       Almadınız                        نگرفتید

   Almadı                   نگرفت                      Almadılar                        نگرفتند

حالت سوالی زمان گذشته ساده: برای ساختن این حالت از mi (یا با توجه به هارمونی اصوات mı,mu,mü) استفاده می کنیم.

مانند:         

Aldım mı? =             گرفتم؟                 Almadın mı? =          نگرفتی؟   

Gördüm mü? =          دیدم؟                Görmedin mi? =           ندیدی؟

Sattı mı? =            فروخت؟                 Satmadı mı? =          نفروخت؟

Geldi mi? =                آمد؟                Gelmedi mi? =               نیامد؟

Okudu mu? =           خواند؟             Okumadı mı? =              نخواند؟

. اصولا نمی آیند ler,lar و  dir برای تمام زمانها و وجوه*

+ نوشته شده توسط محمدرضا شکرگزار در پنجشنبه سوم آبان 1386 و ساعت 11:47 بعد از ظهر | 10 نظر

واژه efendi و اشتقاقات آن: یکی از پر کاربردترین واژه ها در زبان ترکی همین کلمه می باشد. در کل این واژه به معنای با شخصیت می باشد.اما کاربردهای مختلف آن:

efendim:

1. زمانی که کسی با شما حرف می زند و متوجه حرف او نمی شوید از این کلمه استفاده می کنید.

Siz Ali misiniz?                                       شما علی هستید؟

جان؟ (ببخشید،چی گفتید؟)                                     ?efendim

گفتم شما علی هستید؟          Siz Ali misiniz diye söyledim

2. به معنای خانم و آقا

بفرمایید خانم  (آقا)                                 Buyurun efendim

Taze yumurtanız var mı?                   تخم مرغ تازه دارید؟

3. پای تلفن و هنگام صحبت کردن:

الو                                                  Alo

بفرمایید                                  !Efendim

Orhan var mı?                  اورهان هست؟  

Efendim.                   .بفرمایید خودم هستم

4. به صورت beyefendi و hanımefendi به معنای خانم و آقا:

سلام خانم                             Merhaba hanımefendi   

ببخشید آقا                             Affedersiniz beyefendi  

5. به صورت beyefendi و hanımefendi به معنای ... خانم و ... آقا برای احترام بیشتر به کسی که او را نمی شناسیم:

بفرمایید تو آقا رستم.                        .Girin Rüstem beyefendi

سرپیل خانم آمد.                            .Serpil hanımefendi geldi

6. به معنای واقعی خودش یعنی با شخصیت:

O efendi bir erkek.                           .او مرد با شخصیتی است

+ نوشته شده توسط محمدرضا شکرگزار در چهارشنبه سی و یکم مرداد 1386 و ساعت 7:4 قبل از ظهر | 17 نظر

۳. فعل زمان حال ساده: برای بیان فعلی است که درزمان حاضردرحال انجام شدن است. مانند: علی غذا می خورد، محمدرضا به مدرسه می رود و ... . در زبان ترکی زمان حال ساده به شکل زیر ساخته می شود:

Eylem+ı/i/u/ü+yor+um,sun,(dur),uz,sunuz,lar

البته این که از کدامیک از ı/i/u/ü استفاده کنیم بستگی به قانون هماهنگی اصوات دارد که قبلا در مورد آن مفصلا صحبت شده است.

چند مثال:                                                        :Birkaç örnek

Almak: alıyorum     می گیرم       alıyoruz              می گیریم

   می گیرید             alıyorsun       می گیری           alıyorsunuz

 می گیرند          (alıyor(dur       می گیرد                 alıyorlar

Gelmek:  geliyorum       می آیم      geliyoruz                 می آییم

geliyorsun                    می آیی     geliyorsunuz             می آیید

geliyor(dur)                   می آید     geliyorlar                 می آیند

Görmek :görüyorum         می بینم           görüyoruz            می بینیم

görüyorsun                      می بینی           görüyorsunuz        می بینید 

görüyor(dur)                     می بیند       görüyorlar             می بینند

Okumak : okuyorum       می خوانم        okuyoruz                می خوانیم

okuyorsun                     می خوانی        okuyorsunuz           می خوانید   

okuyor(dur)                    می خواند        okuyorlar               می خوانند

۳. فعل منفی زمان حال ساده: با افزودن me و –ma- به ریشه افعال و ادامه روش بالا فعل  حال ساده منفی ساخته می شود. 

چند مثال:                                                                              :Birkaç örnek

Almak: almıyorum     نمی گیرم       almıyoruz             نمی گیریم

   نمی گیرید         almıyorsunuz       نمی گیری              almıyorsun

 نمی گیرند             almıyorlar        نمی گیرد            (almıyor(dur

Gelmek:  gelmiyorum       نمی آیم      gelmiyoruz                 نمی آییم

gelmiyorsun                    نمی آیی     gelmiyorsunuz             نمی آیید

gelmiyor(dur)                   نمی آید     gelmiyorlar                 نمی آیند

Görmek :görmüyorum         نمی بینم        görmüyoruz             نمی بینیم

görmüyorsun                      نمی بینی       görmüyorsunuz         نمی بینید 

görmüyor(dur)                     نمی بیند       görmüyorlar             نمی بینند

Okumak : okumuyorum       نمی خوانم        okumuyoruz                نمی خوانیم

okumuyorsun                     نمی خوانی        okumuyorsunuz           نمی خوانید  

okumuyor(dur)                    نمی خواند        okumuyorlar               نمی خوانند

3. حالت سوالی زمان حال ساده: برای سوالی کردن زمان حال ساده یک mu قبل از زواید شش گانه اضافه می کنیم و بین زواید شش گانه و ریشه فعل (به علاوه yor) یک فاصله می اندازیم.

چند مثال:                                                                              :Birkaç örnek

Ben alıyor muyum   من می گیرم؟       Biz alıyor muyuz?         ما می گیریم؟

  شما می گیرید؟    ?Siz alıyor musunuz       تو می گیری؟      ?Sen alıyor musun

آنها می گیرند؟        ?Onlar alıyorlar mı      او می گیرد؟       ?(O alıyor mu(dur

Ben geliyor muyum?    من می آیم؟      Biz geliyor muyuz?       ما می آییم؟

Sen geliyor musun?     تو می آیی؟      Siz geliyor musunuz?   شما می آیید؟

O geliyor mu(dur)?       او می آید؟     Onlar geliyorlar mı?       آنها می آیند؟

Ben görüyor muyum? من می بینم؟      Biz görüyor muyuz?       ما می بینیم؟

Sen görüyor musun?  تو می بینی؟      Siz görüyor musunuz?   شما می بینید؟

O görüyor mu(dur)?    او می بیند؟     Onlar görüyorlar mı?      آنها می بینند؟

Ben okuyor muyum?  من می خوانم؟    Biz okuyor muyuz?      ما می خوانیم؟

Sen okuyor musun?   تو می خوانی؟    Siz okuyor musunuz?  شما می خوانید؟

O okuyor mu?           او می خواند؟    Onlar okuyorlar mı?     آنها می خوانند؟  

3. حالت سوالی-منفی زمان حال ساده: برای ساختن سوالی-منفی زمان حال ساده یک mu قبل از زواید شش گانه اضافه می کنیم و بین زواید شش گانه و ریشه فعل (ma+yor) یک فاصله می اندازیم.

چند مثال:                                                                              :Birkaç örnek

Ben almıyor muyum ?   من نمی گیرم؟  Biz almıyor muyuz?    ما نمی گیریم؟

  شما نمی گیرید؟  ?Siz almıyor musunuz  تو نمی گیری؟   ?Sen almıyor musun

آنها نمی گیرند؟    ?Onlar almıyorlar mı  او نمی گیرد؟    ?(O almıyor mu(dur

Ben gelmiyor muyum?    من نمی آیم؟      Biz gelmiyor muyuz?       ما نمی آییم؟

Sen gelmiyor musun?     تو نمی آیی؟      Siz gelmiyor musunuz?   شما نمی آیید؟

O gelmiyor mu(dur)?       او نمی آید؟     Onlar gelmiyorlar mı?       آنها نمی آیند؟

Ben görmüyor muyum? من نمی بینم؟   Biz görmüyor muyuz?      ما نمی بینیم؟

Sen görmüyor musun?  تو نمی بینی؟    Siz görmüyor musunuz?  شما نمی بینید؟

O görmüyor mu(dur)?    او نمی بیند؟   Onlar görmüyorlar mı?     آنها نمی بینند؟

Ben okumuyor muyum?  من نمی خوانم؟ Biz okumuyor muyuz?    ما نمی خوانیم؟

Sen okumuyor musun?  تو نمی خوانی؟ Siz okumuyor musunuz? شما نمی خوانید؟

O okumuyor mu?          او نمی خواند؟ Onlar okumuyorlar mı?   آنها نمی خوانند؟  

* توجه: کلا در زبان ترکی حتی در متون خیلی ادبی (dir,dır,dur,dür) نوشته و خوانده نمی شوند و به طور کلی کاربردی ندارند (فقط برای این نوشتم که اگر در جایی دیدید تعجب نکنید).

+ نوشته شده توسط محمدرضا شکرگزار در شنبه ششم مرداد 1386 و ساعت 1:57 قبل از ظهر | 7 نظر

فعل امر و نهی

فعل: درهر زبان و به ویژه زبان ترکی فعل از اهمیت ویژه ای برخوردار است.چرا که تمام جملات با استفاده از یک یا چند فعل ساخته می شود.

مصدر در زبان ترکی: علامت مصدر در زبان ترکی mek- و mak- می باشد که با حذف  مصدر از فعل ریشه فعل به دست می آید. با این کار ما فعل امر غیر محترمانه را نیز ساخته ایم.

Almak      گرفتن       Gitmek     رفتن       Görmek     دیدن     Okumak      خواندن

علامت مصدر mek- و mak- نیز تابع قانون هماهنگی اصوات (که در گذشته ذکر شد) می باشد.

در زبان ترکی فعل تنوع زیادی از لحاظ وجه و زمان دارد و به جرئت می توان گفت که در ترکی نزدیک به 18 نوع فعل وجود دارد که البته بعضی از این تعداد کاربرد زیادی ندارند و بیشتر در متون ادبی و حفوقی به کار می روند.

1. فعل امر: از آنجاییکه فعل امر در ترکی ساده تر از فعلهای دیگر ساخته می شود در ابتدا به توضیح این فعل می پردازیم.

برای ساختن فعل امر غیرمحترمانه کافی است مصدر را از فعل حذف کنیم. برای ساختن امر محترمانه یکی از ın,in,un,ün را (با توجه به قانون هماهنگی اصوات) به ریشه فعل می افزاییم و برای ساختن امر خیلی محترمانه یکی از ınız,iniz,unuz,ünüz را (با توجه به قانون هماهنگی اصوات) به ریشه فعل می افزاییم.

چند مثال:                                                        :Birkaç örnek

Girmek(وارد شدن): gir    بیا تو    girin   بفرمایید تو     giriniz    لطفا)بفرمایید تو)  

Almak(گرفتن):  al       بگیر       alın         بگیرید      alınız     لطفا) بگیرید)

Görmek(دیدن): gör  ببین        görün       ببینید     görünüz    لطفا) ببینید)  

Okumak(خواندن): oku    بخوان  okuyun   بخوانید     okuyunuz  لطفا) بخوانید)

* توجه داشته باشید که اگر ریشه فعل به یک حرف صدادار ختم شود یک حرف y میانجی بین زواید و ریشه فعل قرار می دهیم.

2. فعل امر منفی (نهی): با افزودن me- و ma- (با توجه به قانون هماهنگی اصوات) و افزودن پسوندهای ذکر شده در بالا فعل نهی ساخته می شود.

Girmek: girme  نیا تو    girmeyin   نیایید تو   girmeyiniz   لطفا) نیایید تو)  

Almak:  alma       نگیر     almayın     نگیرید     almayınız         لطفا) نگیرید)

Görmek: görme  نبین    görmeyin      نبینید    görmeyiniz      لطفا) نبینید)  

Okumak: okuma  نخوان   okumayın   نخوانید   okumayın        لطفا) نخوانید)

+ نوشته شده توسط محمدرضا شکرگزار در دوشنبه یازدهم تیر 1386 و ساعت 5:51 بعد از ظهر | 7 نظر

میوه ها:                                      :meyveler

سیب                                    Elma

بـــــــه                                  Ayva

پرتقال                              Portakal

نارنگی                           Mandalina

ترنج،نارنج                           Turunç

گریپ فروت                        Greyfurt

گلابی                                   Armut

گیلاس                                   Kiraz

زردآلو                                 Kayısı

آلبالو                                     Vişne

گوجه سبز                         Papaz erik

هلو                                      Şeftali

شلیل                                    Nektarin

گــــوجه،آلو                                 Erik

خیار                                  Salatalık/hiyar

هندوانه                                 Karpuz

خربزه                                   Kavun

مـــوز                                      Muz

نارگــیل                                Hindistan cevizi

آناناس                                   Ananas

خــــرما                                 Hurma

خرمالو                   Trabzon hurması

کیوی                                       Kivi

ازگیل                                      döngel,ezgil

انگور                                     Üzüm

توت                                          Dut

توت فرنگی                                Çilek

تمشک                              Ahududu

زغال اخته                    Kızılcık ürünü

انار                                             Nar 

انجیر                                        İncir

کلیات زبان ترکی

اسماعیل سالاریان
مقدمه : زبان اولین وسیله ارتباطی انسانهاست،كه وظیفه اصلی آن برقراری ارتباط كلامی است. اما وظیفه فرعی دیگری را نیز بردوش می كشد كه بعضا مهمتراز وظیفه اول می باشد و آن تشكیل یكی از پایه های هویت ملی و شخصیت فرهنگی اقوام بشری است. در هر زبانی معمولا یك زبان مادر وجود دارد كه شاخه هایی به نام لهجه از آن انشعاب یافته است. یادگیری زبان مادری برهمه گویندگان آن زبان فرض مسلم می باشد. چرا كه بدون آن پایه های هویت و شخصیت فرهنگی افراد و به تبع آن جامعه به طور ناقص شكل می گیرد. دراین پست کلیات زبان ترکی مورد تحقیق و بررسی قرار داده ایم، امید است مورد استفاده قرارگیرد.

زبان / Dil

زبان یک پدیده ی طبیعی، اجتماعی است و به عنوان ابزاری برای تبادل فکر و احساس استفاده بکار می رود. زبان پایه و اساس فرهنگ و تفکر بشر است بطوریکه، انسان اول زبان را یاد می گیرد و بعد در همان زبان فکر می کند و به وسیله ی همان زبان افکار و علوم خود را به نسل های بعد منتقل و هدیه می دهد .

زبان نمایانگر تفکر افرادی است که به آن زبان تکلم و فکر می کنند و در هرزبان، هر کلمه برای خود یک کتاب تاریخ است که اگر آنرا بشکافیم خواهیم دید که چرا اصلا یک کلمه متولد شده و اعتقاد افرادی که این کلمه را خلق کرده اند چه بوده و بسیاری از امور دیگر .

زبان مانند هر موجود زنده ، دارای تکامل و پویایی است و از ابتدایی ترین صداها شروع شده و به هجا و کلمه ها تبدیل می شود و در طول قرن ها اندک اندک ساختار خود را تکمیل می نماید و این موضوع بدیهی است که هرچه عمر یک زبان بیشتر باشد توانمند تر است .

زبان مانند هر موجود زنده‌ي ديگر قابليت زند و زاي داشته و داراي مرگ و مير است. به عبارتي بسياري از زبان‌هاي رايج درازمنه‌ي قديم، امروزه كاربرد نداشته و ازبين رفته‌اند. و درمقابل بسياري از زبانها نيز همچنان درحال زند و زاي مي‌باشند و ملل آن زبان با آنها تكلم مي‌نمايند.

آنچه باعث مانايي و دوام زبان‌ها مي‌گردد ثبات شرايط سياسي و اقليمي كشورها و غناي آن زبان‌ها مي‌باشد، عناصر لغت‌‌ساز اعم از پيشوندها ، ميانوندها، پسوندهاي صفت‌ساز و اسم‌ساز و غیره نيز در مانايي و غناي زبان موثرند. بعضي از زبان‌ها و گويش‌ها در مقارنت با ساير زبان‌ها مغلوب زبان غالب گرديده و به مروراز بين مي‌روند و یا فقط شکل خود را تغییر و با شکلی دیگر به حیات خود ادامه می دهد. انقراض و نابودی هر زبانی دلیل بر ضعف آن زبان نمی باشد بلکه دلیل بر بی لیاقتی افرادی است به آن زبان صحبت می کنند. ازبین رفتن یک زبان به نشانه ی از بین رفتن فرهنگ و هویت قومی است که بدان زبان سخن می گوید و از هر جنبه ای مد نظر قرار گیرد کاری غیر انسانی است .

برای یاد گیری هر زبانی باید چهار مرحله را پشت سر گذاشت :

اولین مرحله در یادگیری هر زبانی شنیدن آن انست ، بطوری که یک کودک چندین ماه و حتی چندین سال گوش میکند و آنگاه به مرحله ی بعد می رود و حرف می زند . او در اوایل این مرحله شروع به گفتن آواهایی میکند تا بدانجا می رسد که خوب صحبت می کند و این زبان است که مغز او و نگرش او بدنیا را شکل می دهد .

پس ازآن، نوبت آموختن است کودک پس از صحبت به زبان مادری، شروع به آموختن شکل نوشتاری زبان ( الفبا ) می کند و بعد از آموختن مقدمات زبان مادری و قوانین آن شروع به نوشتن تفکراتی می کند که در درون او لانه کرده اند و از اینجاست که انتقال فکر به صورت شکل مادی فرهنگ و تمدن شروع می شود . اصولا زبان هایی از بین خواهند رفت که یکی از این چهار مرحله را نداشته باشند .

نتیجه اینکه، طبق تعریف سازمان یونسکو فرد با سواد کسی است که بتواند بزبان مادری خود خوب حرف بزند، آنرا خوب بخواند و خوب نیز بنویسد. حال نوبت ماست که فکر کنیم که آیا ما باسوادیم ؟ یا بی سواد.؟

زبان ترکی( Türk dili)

زبان ترکی مادر و شاخه های آن، خانواده ای از گروه زبان ها ی التصاقی به شمار می روند، و زبان های التصاقی به دو گروه اورال و آلتاییک تقسیم می شود که ترکی متعلق به خانواده ی زبان های آلتاییک می باشد و از لحاظ ساختاری نیز به خانواده ی دیگر این گروه یعنی خانواده ی زبانی فین و اوغور بسیار نزدیک است

زبانهای اورال-آلتاي:

زبانهاي اورال-آلتاي از شاخه‌ي زبانهاب التصاقي (آگلوتيناتيو) مي‌باشند. در ساختار اين زبانها ريشه افعال موقع صرف تغيير نكرده و ثابت مي‌ماند. در اين زبانها پيشوند، ‌ميانوند وجود ندارد. كلمات با استفاده از پسوندها ساخته ‌مي‌شوند. از اينرو به اين خانواده‌ي زباني، زبانهاي پسوندي نيز مي‌گويند.

خويشاوندي زبانهاي اورال-آلتاي بر اساس مشابهت‌هاي زير مي‌باشند:

1- هر دو خانواده جزو زبانهاي التصاقي (آگلوتيناتيو) بوده و قوانين ساختاري هر دو زبان يكي مي‌باشد.

2- استروكتور و ساختار هر دو زبان هيچ تفاوتي با هم ندارند.

3- هماهنگي حروف باصدا (قانون هماهنگي اصوات//قانون توالي)در هر دو زبان موجود است.

4- به عقيده‌ي دانشمند و زبان‌شناس مشهور «لازول رازوني» فراواني حروف صدادار و كمي حروف بي‌صدا و عدم بكارگيري حروف بي صدا در اوّل كلمه ازخصوصيّات مشترك اين دو خانواده‌ي زباني مي‌باشد.

5- وجود اضافات هم به عنوان پسوند در صرف افعال و هم در ساخت كلمه در زبانهاي اورال-آلتاي از مشابهت‌هاي مهم و قابل توجه مي‌باشد.

6- در هر دو خانواده‌ي زباني مشابهت‌هاي لغوي و لغات مشترك فراواني موجود است.

علاوه بر زبان ترکی، زبان های کره ای ، ژاپنی ، فنلاندی ، بلغاری ، مجاری و . . . نیز در گروه زبان های التصاقی قرار دارند .

براساس تحقیقات موسسه ی زبانشناسی اروپایی – آمریکایی ASTM ، بیش از 19 درصد کلمات زبان انگلیسی ، 39 درصد کلمات زبان ایتالیایی ، 17 درصد زبان آلمانی و 9 درصد زبان فرانسه و . . . بطور مستقیم ترکی می باشند. زبان ترکی از لحاظ گرامر و قواعد یکی ازقویترین زبان های دنیاست و از نظر سازمان یونسکو نیز سومین زبان غنی و قدرتمند زنده ی دنیا بشمار می رود .

علی رغم اینکه زبان ترکی مادر بنا به مصالح سیاسی به شاخه های گوناگون تقسیم شده است، اما در اصل یک زبان ترکی در دنیا وجود دارد .

زبان ترکی به زیرشاخه هایی از جمله ترکی خراسانی ، ترکی آذربایجانی ، ترکی ترکمنی ، ترکی قشقایی ، ترکی تاتار ، ترکی ازبکی ، ترکی باشقورتی ، ترکی اویغوری و . . . تقسیم می شود .

تارخ زبان ترکی و اقوام ترک در ایران به اقوام بین النهرین یعنی حدودا هزاره های پیش از میلاد باز می گردد و به اقوامی چون سومر ، ایلام ، سکا ، گوت ، کاس ، اورارتو ، ماد ، هیتی ، میتانی ، اشکانی و . . . می رسد .

در ایران زبان ترکی به گروهای ترکی خراسانی، ترکی آذربایجان، ترکی قشقایی، ترکی ترکمنی، ترکی افشار و ترکی خلج تقسیم می شوند.

ترکی خراسان :

ترکی خراسان به خانواده ترکی اوغوز و یا ترکان غربی تعلق دارد و از نظر زبان ‌شناسی شاخه ترکی اوغوز شامل ترکی ترکیه، ترکی آذربایجان، ترکی خراسان، ترکی ترکمنستان، ترکی قشقایی، ترکی منطقه خوارزم و ترکی خیوه ازبکستان و … می‌باشد.

تقسیم بندی ساختاری زبانهای دنیا :

زبانهای زنده دنیا را علاوه بر منشا برحسب ساختار نیز به 4 دسته عمده تقسیم نموده اند:
1- تك هجایی: مثل زبان چینی كه درآن هر كلمه بیشتراز یك هجا ندارد و براساس موقعیت کلمه درجمله معانی، متعددی می دهد.
2- قالبی: مثل زبان عربی كه كلمات آن درقالب (ابواب و اوزان) خاصی شكل می گیرند. دربعضی ازتقسیم بندی ها این مورد جز زبانهای تحلیلی دسته بندی گردیده است .
3- تحلیلی: مثل زبان فارسی و زبانهای اروپایی كه در ساخت هر كلمه تازه، بن كلمه تماما زیر و رو می گردد. مثل کلمه انگلیسی رفتن(go)، كه شكل اصلی فعل درافعال گذشته قابل تشخیص نیست ( Go –went-gone).
4- التصاقی: كه تركی از این گروه است و در ساختار آن، كلمه همیشه دارای یك بن ثابت است و كلمات با افزودن پسوند به این “بن” ثابت ساخته میشوند. مثال:”بن ” فعل” آل ” (بگیر) در افعال ” آلدیم، آلمیشام ” و … .ثابت است.

زبان ترکی زیر شاخه ی زبان های التصاقی یا پیوندی می باشد. دراین گروه زبانی از پیشوند و میانوند خبری نیست و فقط پسوند وجود دارد. دراین گونه ی زبان ها، ریشه ی اصلی فعل هیچ تغییری نمی کند و به همین خاطرتقریبا هیچ فعل بی قاعده ای درآن وجود ندارد . (به استثنای فعل کمکی ایمک/بودن ) .

دراین گروه زبانی فقط با اضافه شدن پسوند به ریشه، کلمه ی جدید ساخته می شود و عمل اضافه شدن پسوند تا چندین مرحله می تواند ادامه یابد .

زیاد بودن تعداد پسوند ها دراین گروه زبانی باعث می شود که دایره ی لغات دراین زبان ها ، بسیار گسترده باشد و این گستردگی فقط به پسوند ها محدود نمی شود بلکه در معانی نیز گسترش می یابد. از لحاظ ساختن کلمه ، ترکی زایاترین زبان دنیا است و حدود 2400 فعل را در خود جای داده است که بیشترین تعداد در بین تمام زبان هاست .

خصوصیات کلی زبانهای تركی :

خانواده زبان تركی به عنوان سومین زبان قدرتمند و قانون مند دنیا ، دارای 29 لهجه است ازاین میان، 20 لهجه دارای كتابت و ادبیات كتبی می باشند. اعضای خانواده زبان تركی اشتراك نزدیكی به هم نشان می دهند. این همانندی درعرصه آواشناسی ، مورفولوژی و ساختار نحوی آنهاست. خصوصیات و ویژگی های زبان تركی درمیان لهجه های مختلف آن یكسان و شامل موارد ذیل می باشد:

1- در بین صداهای كلمات هم آهنگی(قانون توالي) اصوات در كلمات وجود دارد. این خاصیت بین تمام زبان های خانواده ی اورال آلتایی وجود دارد . قانون هماهنگی اصوات كه باعث راحتی تلفظ و خوش آهنگی می گردد.یعنی صداهای كلفت(O – U- A – I) و صداهای نازك ( Ü – Ö – İ- Ə – E) نمی توانند در ریشه یك كلمه با هم مخلوط شوند. مثال گورمک ((Görmək , قالماق ( Qalmaq) تركها هنگام صحبت كردن به فارسی به طور غریزی این قانون را به كار می برند. مثلا سمیه را سومایا ” ( Sumaya ) و عباس را “” آبباس (Abbas ) ذكر می كنند.
2- دراین زبانهاحرف جنس و حرف تعریف موجود نیست و اسامي هرگز جنسيّت ندارند. [نبودن جنسيّت مذكر و مونث در اسامي] . جنسیت در بین کلمات زبان ترکی وجود ندارد و به جای آن مقام انسان نسبت به جانداران و جانداران نسبت به بی جانان ارجح تر می باشد
3- بدلیل التصاقي یا پیوندی بودن این زبانها، صرف به وسیله اضافه كردن پسوند صورت می گیرد و كاربرد كلمات به شكل التصاقي مي‌باشد. [كاربرد و ساختار كلمات پسوندي مي‌باشد.] : آل +دیم، آل+دین و… .
4- فعلي دال بر مالكيّت دراين زبانها موجود نيست ولی درصرف اسامی پسوند ملكی به كار می رود : آل + دیغیم= آلدیغیم
5- اشكال افعال غنی و متنوع است و صرف افعال دراين زبانها مغاير با زبانهاي هند و اروپايي است. در اين زبانها ريشه فعل هنگام صرف ثابت مانده و تغيير نمي‌كند.

6- حرف جر بعد ازكلمه می آید: ائودن به معنای ازخانه.
7- صفت قبل از اسم می آید: قاراداغ .
8- بعد ازاعداد علامت جمع به كار نمی رود. شمارش طبق اصول معین صورت می گیرد.
9- شكل مقابله صفات با پسوند مفعول منهي بكار مي‌رود و مقایسه با مفعول منه صورت می پذیرد: مندن آلچاق
10- برای فعل معین به جای داشتن از بودن (ایمك) استفاده می شود. فعل در آخر جمله می آید.
11- پسوند سوالی موجود است: گلدین می؟ یا گوردون مو؟ و …
12- به جای حرف ربط از اشكال فعل استفاده می شود:” گوردوگوم داغ ” به معنای كوهی كه دیدم كه به غلط بعضی ” او داغ كی گوردوم” می گویند.

13- كلمات تركی انعطاف زیادی برای اصطلاح سازی دارند. مثلا ازكلمات باش (سر)، گوز(چشم) و دیل(زبان) بیش از دویست اصطلاح و تعبیر وجود دارد. مانند: دیل آچماق – دیللنمه ك – دیلی توتولماق. باش وورماق، باش چكمه ك، باش ایمه ك و … .
14- پسوند های تركی غنی و متنوع است و امكان ساخت لغات نو را بالا می برد. پسوندهایی مثل “چی، لیك، لی، سیز، جیل” و ..….
15- زبان تركی حدود 24000 فعل دارد. افعال تركی به جز فعل ناقص ” ایمك”/ بودن، همگی باقاعده اند.
16- افعال متعدی تركی با اضافه كردن پسوند به فعل لازم به راحتی ساخته می شوند: اویناماق=بازی كردن (لازم) ، اویناتماق=چیزی را بازی دادن (متعدی). افعال متعدی درجه دو و سه هم در تركی قابل ساخت است: وورماق (متعدی) به معنای زدن- ووردورماق (متعددی درجه دو)، به معنی به وسیله كسی زدن – ووردوتدورماق (متعددی درجه سه) به معنای وسیله زدن كسی را فراهم آوردن.

17- در زبان تركی كلماتی با اختلاف جزیی در معنی وجود دارند كه درسایر زبانها كمتر نظیرآن دیده می شود. مثلا برای دعوا كردن كلماتی مثل : ساواشماق – دویوشمه ك – توتوشماق- توقوشماق – چیرپیشماق – ووروشماق و … وجود دارد كه هر كدام نوع خاصی ازدرگیری را مطرح می كند. حتی درترکی ماست‌ها با توجه به مراحلی که دارند و با هر تغییردرحالت آن‌ها، نامشان نیزعوض می‌شود: قاتوق ، سیزمه، دوراق .

18- وفور پسوند درافعال و تركیب پسوندها و حالات افعال تركی به خلق كلماتی منجر می شود كه بیان آنها در سایر زبانها با یك یا چند جمله امكان پذیر است.مثل ” سئویشدیرمه لیییك ” (( یک فعل تركی) به معنی ” آنها را باید وادار كنیم كه همدیگر را دوست داشته باشند ” (دو جمله فارسی).
19- نفوذ بسیاری از لغات تركی در سایر زبانها. مثلا حضور كلمات یوغورت (ماست)، دیب (عمق)، یاشماق (روبند) و … در زبان انگلیسی. و یا كلماتی بین المللی مثل چاققال (شغال) كه در زبانهای عربی، انگلیسی، آلمانی، فرانسوی و فارسی به اشكال مختلف دیده می شود. همچنین می توان از راهیابی چند هزار لغت تركی به فارسی اشاره نمود كه جز كلمات مصطلح و روزمره زبان فارسی است. مثل: آقا ، خانم، اتو، سراغ، بشقاب و اكثر لوازم آشپزخانه، دوقلو، باتلاق، چوپان، چكش، چادر و… ..

20- حروب بي‌صدا در اوّل كلمه بكاري نمي‌رود.

21- حرف بي صداي «ر» در اوّل كلمات بكار نمي‌رود.

22- ادات معلوم و مجهول در اسامي بكار نمي‌رود.

23- در اين زبانها هرگز پيشوند و ميانوند وجود ندارد و فقط پسوند بكار مي رود.(بجز پیشوند لاپ علامت صفت عالی)

24- كمي آدات استفهام. [كم بودن ادات سؤال.]

25- كمي حروف ربط.

26- ادات اشاره قبل از اسامي و اسامي قبل از فعل مي‌آيند.